Het orthodoxe geloof vormt voor onze groep niet de reden om naar Athos af te reizen, want geen van ons is religieus. Hooguit hebben we herinneringen aan de kerkdiensten uit onze jeugd en de meesten van ons hebben een degelijke hervormde of gereformeerde achtergrond, zodat de kennis over de katholieke mis of de orthodoxe liturgie geheel ontbreekt. En omdat je minimaal uit beleefdheid toch wel eens een keer een dienst in een klooster wil meemaken geef ik hier een samenvatting van het verloop van zo’n dienst. NB: op Athos ben je Protestant van geloof en zeg nooit dat je niet geloofd, want daar begrijpen ze niets van, of nog erger, zeg helemaal nooit dat je katholiek bent, want dat geeft problemen !

Lavra: de exo-narthex (1986)

Overigens is het gek om je je te realiseren dat in een oud klooster als Lavra, nagenoeg onafgebroken vanaf 963 elke dag dezelfde kerkdiensten hebben plaatsgevonden, zonder dat er in al die tijd (meer dan 1000 jaar !) een wezenlijke verandering heeft plaatsgevonden, maar dat even terzijde.

Als je de kerk binnengaat krijg je meestal een plek toegewezen in de nartex, d.w.z. de eerste ruimte na de voordeur. Het nadeel hiervan is dat je niet alles ziet: ik heb af en toe brutaal gevraagd of ik naar voren mocht gaan en soms mocht dat ook. Een nadeel hiervan is dat je niet even stiekum kan wegsluipen, want houdt er rekening mee dat een dienst al gauw 1 tot 1½ uur duurt (NB de paasdienst die ik heb bijgewoond duurde van 23.00 tot 07.00 uur !). De mouwen van je (over)hemd stroop je af alvorens je de kerk binnengaat.

De Voorbereiding
Allereerst vinden er voor de iconostasis een aantal gebeden plaats en kleden de priester en de diaken zich aan met de liturgische kleding. De offergaven worden toebereid vervolgens wordt de hele kerk bewierookt. Als de man met wierookvat al slingerend bij jou langskomt buig je je hoofd licht naar voren uit deemoed.

Skiti Anni – katholikon met wierookvat (1986)

Begin van de liturgie (eredienst)
Na een zegen door de priester wordt de Grote (Vredes) litanie (smeekbede) uitgesproken en hoor je een eerste antifoon zingen. Van een beurtzang is echter nauwelijks sprake, omdat de gemeente op Athos doorgaans ontbreekt. Hooguit zingen 5 tot 6 monniken. Na een tweede beurtzang, waarbij een bepaalde hymne (lofzang) te horen valt, volgt de kleine litanie, gevolgd door de derde antifoon (de Zaligheden).

Schriftlezing
Na de (kleine) intocht van het evangelieboek, gevolgd door gezangen, hoor je het zg. ‘driemaal heilig’ (Heilige God, Heilige Sterke). Voorafgaand aan het Epistel (vaak een lezing uit de brieven van de apostelen) wordt gezongen en erna worden psalmen ten hore gebracht. Nadat de kerk voor de tweede keer bewierookt wordt, volgt de lezing uit het evangelie.

Het Grote Kerkgebed
Een algemeen gebed voor alle gelovigen (soms overledenen), een gebed voor geloofsleerlingen (?) en twee korte smeekbedes.

Eredienst voor de gelovigen
Na bewierooking van de gehele kerk vindt de zg. Grote intocht plaats, gevolgd door het gebed van de offerande (soms met brood en wijn). De vredeskus (symbool van de christelijke naastenliefde) en de geloofsbelijdenis kunnen nu volgen. Vervolgens worden (soms) voorbereidingen getroffen voor een avondmaal of communie met brood en wijn, maar dit vindt lang niet altijd plaats en je zal er als protestant/heiden geen deelname aan kunnen hebben.
Na de communie is er de Dankzegging en het restant aan brood en wijn gaat naar de prothesis (kapel links van de halfronde apsis achter de iconostasis).

Karyes – iconostasis Protatonkerk (1986)

Slot
De liturgie eindigt met de wegzending en een gebed achter de iconostasis (meen ik) en een laatste zegen door de priester.

Een aardige bijkomstigheid van het protestant zijn is het volgende. Toen we ooit een bezoekje brachten een kerk in Vatopediou werden we door een aardige monnik uitgenodigd om achter de Iconostasis te komen kijken, iets wat orthodoxen volgens mij helemaal nooit mogen. We mochten namelijk met eigen ogen een aantal relikwieen bekijken die van zeer grote waarde waren, waaronder de Gordel van de Maagd Maria zelf. De monnik in kwestie bestierf het bijna van devotie en heiligheid, hij boog wel honderd keer voordat het zilveren kistje met het verschrompelde reepje leer openging. Wij realiseerden ons nauwelijks wat voor bijzonder moment we meemaakten en knikten zeer intens om onze dank te uiten. Volgens mij was hij diep teleurgesteld dat we niet in huilen zijn uitgebarst en dat we het kistje niet duizend keer gekust hebben, iets wat waarschijnlijk een orthodox-gelovige zeker gedaan had.
Vraag overigens gerust (op een rustig moment) of je een relikwie of icoon mag zien, soms lukt er meer dan je verwacht !
Wim 20/3