Herman maaide geheel ongewild het gras onder mijn voeten vandaan, want het plaatje van de icoon uit het Chilandariou klooster van de heilige Nicolaas had ik in dit artikel willen gebruiken. Het is namelijk een prachtig voorbeeld van hoe de icoon-kunst onveranderlijk is en hoe men oude voorbeelden gebruikt om keer op keer te kopieeren.
De oorsprong van de icoon ligt in een cultuur waar traditie en conservatisme in de kunst hoog in het vaandel stond, namelijk de Egyptische. In de late periode namelijk, nadat de nazaten van Alexander de Grote, de Ptolemaeen, reeds waren vervangen door Romeinse heersers en het Egyptische rijk feitelijk ten onder was gegaan, zie je op mummies in plaats van maskers portretten verschijnen, die een zeer realistisch karakter hebben.

Romeins mummieportret – midden 2e eeuw na Chr.
In deze periode is langzaam maar zeker het Chistendom in populariteit aan het toenemen en worden de eerste kloosters gesticht in Wadi Natrun. Tegelijkertijd ontstaan ook de eerste iconen, zij het dat het realisme van de mummieportretten wordt losgelaten en dat een ideaal beeld van een heilige of belangrijke gebeurtenis uit de bijbel wordt weergegeven. In de periodes die hierna volgen en met name in de middeleeuwen hebben deze iconen voor de gewone man een belangrijke rol gespeeld. Vergeet niet dat elke vorm van vermaak op basis van beeldende kunst niet was weggelegd voor gewone mensen en dat men alleen in de kerk overweldigd werd met allerlei indrukwekkende afbeeldingen op muren en ramen. Het plaatje van de icoon kwam zelfs heel dichtbij de gewone man, want doorgaans was het toegestaan de icoon te kussen. Het is voor ons vandaag de dag nog nauwelijks voor te stellen wat voor een indruk gemaakt moet hebben op een simpele ziel in oude tijden, maar het moet werkelijk betoverend zijn geweest om zo’n fel gekleurde plaat, met op de achtergrond echt goud, te mogen aanschouwen. Nogmaals, andere visuele indrukken had men toen nog niet – behalve dan het alledaagse leven. Het is niet voor niets dat een icoon ook wel ‘een poort naar de hemel’ wordt genoemd, je kon door de icoon een beetje hemel zien. Onze eerste reactie bij het zien van een icoon is doorgaans toch één van verveling: een ietwat stijf en saai portret met weinig levendigs erin. Door het verhaal erachter en door veel iconen te bekijken heb ik inmiddels de schoonheid ervan ontdekt !
Om de saaiheid nog maar eens te bevestigen, zie hier een icoon uit Rusland, alweer van die heilige klaas – ik heb er nu wel genoeg van. De icoon is ook nagenoeg identiek aan de mijne!

Russische icoon uit het Hermitage
groet Wim