Waarom voelt een man van gereformeerde afkomst, die al lang geleden het geloof in wat dan ook heeft afgezworen, zich zo aangetrokken tot die ene plek in Europa, waar de Orthodoxie zo intens wordt beleden ? Die vraag heb ik mij in de afgelopen jaren dikwijls gesteld en pas na een 3e bezoek aan de Heilige Berg kreeg ik een antwoord op mijn vraag.

In het kort gezegd luidt het antwoord: op Athos vind je een unieke combinatie tussen een overweldigende natuur, een schatkamer aan cultuur en kunst, een plek waar de geschiedenis, die teruggaat tot de middeleeuwen en zelfs tot het Oostromeinse rijk, tastbaar wordt en je treft er een zeer diepgaand religieus leven aan.

Om met dat laatste te beginnen, tijdens mijn eerste reis heb ik in totaal niets meegekregen van dit rijke religieuze leven van sommige monniken. Ik was slechts overdonderd door de pracht van de natuur en het feit dat in de meeste kloosters de tijd vanaf de middeleeuwen totaal stil was blijven staan. De wandelingen over eeuwenoude, haast dichtgegroeide paden van klooster naar klooster, de gastvrije ontvangst in honderden jaren oude gebouwen zonder elektriciteit, waar delen van het gebouw onveilig waren vanwege houtrot in de vloer en waar ‘s avonds, met een olielamp in de hand, de vleermuizen je om de oren vlogen. Ik weet nog hoe in een klooster de toilet toen nog aan de buitenmuur zat geplakt, zodat je door het ronde gat in de houten WC tientallen meters lager naar de rotsen (de grote boodschappen) kon kijken.
Ik herinner mij de waarschuwing om nooit van de wandelpaden af te gaan om een kortere weg te nemen, want de vegetatie is zo dicht dat het totaal ondoordringbaar is en er zouden naar verluidt diverse wandelaars nooit zijn teruggevonden, die het toch geprobeerd hadden.

Aan het einde van de eerste reis kreeg ik al meer oog voor de culturele zaken, zoals het interieur van de vaak donkere kerken, met de prachtige fresco’s en iconen. Deze ‘eye-opener’ kwam zeker ook door een ontmoeting in Docheiraiou met een hoogleraar uit Thessaloniki, die ons een rondleiding gaf in de bibliotheek en die bezig was de boeken van onschatbare waarde op microfilm vast te leggen. Het is werkelijk adembenmend om rond te lopen tussen duizenden boeken, vaak nog met perkamenten kaft, die stuk voor stuk uniek waren: Vele boeken waren al behoorlijk aangevreten door boekenwurmen, gezien het groot aantal gaten. Zonder probleem – en zonder witte handschoentjes – kon ik bladeren in een boek, waar zelfs één bladzijde ingebonden zat van een boek uit de 4e eeuw na Christus. Het was alsof je de geschiedenis van eeuwen tastbaar in je hand had.
Van deze reis kan ik me overigens ook de dikke spinnen herinneren, die op de kleine wandelpaden om de 20 meter hun web hadden gesponnen.

Bij een volgende reis naar Athos, die tijdens de paasdagen plaatsvond, ontmoetten we een archondicaris uit Nederland, Sergij Bollen, die de gasten in Dionysiou verzorgde. Hij vertelde ons veel over het leven op Athos en zijn overwegingen om het klooster in te gaan. Ook gaf hij aan hoe we zonder enige moeite ons verblijf met 2 dagen konden verlengen, waardoor tijd over hadden om in Karyes een icoon te bestellen en later de paasdienst in Dionysiou mee te maken (van 23.00 uur tot 7.00 uur !).
Een overnachting in het smerige hotelletje in Karyes zal ik overigens nooit vergeten en ook niet hoe ‘s avonds iemand langskwam om de olielampjes in de straatlantaarns aan te steken. De Protaton hebben we toen minstens een uur voor onszelf gehad !

Tijdens de 3e reis heb ik pas voor het eerst een indruk gekregen van wat het Hesychasme kan inhouden, door een abt te ontmoeten die iets weg had van een Oosterse leermeester en eenzelfde soort ‘verlichte’ uitstraling had als – volgens horen zeggen – boedhistische monniken.

Tot zover deze uitleg over de ‘drive’, die mij steeds weer naar Athos dirigeert. Het aantal herinneringen is zo groot, dat het moeilijk is te stoppen met schrijven. Een volgende keer meer.

Wim Voogd, 25 september 2006